مقدمه

گفتمان مدنی یکی از گفتمان های نوظهور در سطح جامعه عراق به شمار می رود.این گفتمان از اواخر سال ۲۰۱۰ در عراق ظهور  و بروز یافت.متعاقب آن  شاهد شکل گیری جریان ها و ائتلاف های  سیاسی و انتخاباتی با عنوان مدنی بودیم.در واقع گفتمان مدنی جزیی از گفتمان سکولار در سطح جامعه عراق به شمار   رفته و فارغ از آن نیست.شعارهای این گفتمان مبنی بر جدایی دین از سیاست،شکل گیری دولت مدنی ،حقوق شهروندی و ...  همگی مولفه هایی هستند که در درون گفتمان سکولاریسم  نیز وجود دارد. شکل گیری حرکت اعتراضی در عراق در خلال سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ فضای مناسبی را برای رشد جریان های مدنی در عراق به وجود آورد .امری که اوج آن را می توان در قالب حرکت اعتراضی اکتبر ۲۰۱۹ (مهر ۱۳۹۸)  و شکل گیری طیف جدیدی از جریان های مدنی موسوم به  جریان های تشرینی  نگریست. ستون اصلی جریان مدنی در عراق تا قبل از سال ۲۰۱۹ جریان چپ بوده است که در قالب حزب کمونیست عراق نمود می یابد در واقع این حزب سنگ بنای شکل گیری جریان مدنی در عراق بوده است .جریان مدنی در عراق توسط جمعی از روشنفکران تحصیل کرده غرب ایجاد شد این روشنفکران تلاش کردند بازترجمان گفتمان غربی را در جامعه سنتی عراق پیاده سازی کنند.در پی نارکارآمدی جریان های سیاسی اسلامگرا گفتمانی که از سوی این جریان های مدنی مطرح شد گفتمان " نحن بدیل " یا گفتمان  "ما جایگزین  هستیم" بود که در واقع اشاره به تغییر و تحول در شخصیت ها و هم چنین گفتمان حاکم بر حکمرانی در صحنه سیاسی عراق داشت.

بروز گفتمان مدنی به عنوان گفتمان جدید در صحنه باعث شد تا جریان های سیاسی در راستای بهره برداری از فضایی که این گفتمان در جامعه عراق ایجاد کرده است بر این بستر سوار شده و از ظرفیت های آن در راستای منافع حزبی و جریانی خود استفاده کنند.این در حالی بود که بسیاری از این جریان ها که ماهیت مدنی نداشتند خود را به عنوان جریان مدنی و یا حداقل دارای گفتمان مدنی معرفی می کردند.این امر در زمینه جریانات شیعی مشهود تر به نظر می رسد.در این واقع در این دوره از انتخابات بسیاری از جریان های و ائتلاف های سیاسی خود را به عنوان جریانی مدنی معرفی کرده یا تلاش کرده اند از عناصر گفتمان مدنی در برنامه ها و شعارهای انتخاباتی خود بهره ببرند. گفتمان مدنی در کنار گفتمان ملی گرایی به عنوان ۲ گفتمان غالب در این دوره از انتخابات  عراق به شمار می روند.

نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد آن بسیاری از جریان ها و ائتلاف های سیاسی در راستای ساماندهی مجدد خود از گفتمان سابق – مانند گفتمان اسلام گرایی- با توجه به ناکارآمدی جریان های اسلامگرا در حکمرانی  عدول کرده و سعی کردند در قالب گفتمان جدید با عنوان گفتمان مدنی و ملی گرایی پایگاه اجتماعی خود را حفظ کنند. شاید بارزترین جریان شیعی در این زمینه جریان صدر باشد که با ائتلاف با جریان چپ به عنوان ستون اصلی جریان مدنی در عراق همراه با دیگر جریان های مدنی در قالب ائتلاف سائرون پابه عرصه انتخابات در سال ۲۰۱۸ گذاشت.

شروع حضور جریان های مدنی در انتخابات پارلمانی عراق به انتخابات سومین دوره انتخابات در سال ۲۰۱۴ باز می گردد.در این دوره از انتخابات برای نخستین اولین ائتلاف مدنی با عنوان تحالف المدنی الدیمقراطی پا به عرصه انتخابات گذاشت.در انتخابات سال ۲۰۱۸ با توجه به شرایطی که ناشی از حرکت اعتراضی  پس از سال ۲۰۱۵ به وجود آمده بود جریان مدنی در قالب چند ائتلاف و حزب بروز و ظهور یافت. جریان مدنی در انتخابات ۲۰۱۸ در  قالب ۳ ائتلاف ملی،۱ ائتلاف استانی و ۱ حزب مدنی مستقل پا به عرصه انتخابات گذاشت.

وضعیت جریان های مدنی در این دوره از انتخابات عراق وضعیتی ویژه و منحصر به فرد است.در این دوره از انتخابات طیف جدیدی از جریان مدنی که با جریان های سلف خود تفاوت زیادی دارد پا به عرصه انتخابات گذاشته است.این طیف جدیدی را می توان در قالب جریان مدنی نشات گرفته از حرکت اعتراضی موسوم به تشرینی  نگریست.

تقسیم بندی جریان های مدنی در انتخابات ۲۰۲۱

جریان های مدنی مشارکت کننده در انتخابات ۲۰۲۱ را می توان  با مقایسه یا انتخابتات دوره گذشته عراق در قالب ۵ دسته تقسیم بندی نمود:نخستین دسته ائتلاف های سنتی است منظور از ائتلاف های سنتی ائتلاف هایی است که در دوره های گذشته انتخابات  مشارکت داشته اند  در این زمینه می توان به طور مشخص به تحالف المدنی الدیمقراطی به رهبری دکتر علی کاظم الرفیعی اشاره کرد.در کنار این ائتلاف های سنتی، دسته دوم جریان های مدنی در این دوره، ائتلاف های جدید مدنی است  در این زمینه می توان به تحالف القوی المدنیه اشاره کرد.دسته سوم جریان های مدنی ،جریان هایی هستند که در دوره گذشته در ذیل ائتلاف های مدنی و غیر مدنی حضور داشتند ودر این دوره به صورت مستقل وارد فرایند انتخابات شده اند.دسته دیگر احزاب مدنی مستقل هستند که  دوره گذشته نیز مستقل بودند در این زمینه می توان به حزب المدنی به رهبری سید حمد الموسوی اشاره کرد.آخرین دسته از جریان های مدنی  مشارکت کننده در این دوره از انتخابات پارلمانی  جریان های مدنی نشات گرفته از حرکت اعتراضی موسوم به جریان های تشرینی هستند. شکل ۱ نمایانگر دسته بندی جریان های مدنی در این دوره از انتخابات پارلمانی عراق است.

 شکل ۱ : نمایی از جریان های مدنی مشارکت کننده در انتخابات پارلمانی عراق ۲۰۲۱